کتاب درآمدی بر معماری ژاپن به کوشش دکتر مرتضی نیک فطرت و حسام عشقی صنعتی

ما نمی‌توانیم در مورد معماری ژاپنی صحبت کنیم بدون اینکه از مینیمالیسم سخن به میان آوریم، این دو تقریباً مترادف یکدیگر هستند. مینیمالیسم، پس از جنگ جهانی دوم، در دنیای هنر غرب ریشه دواند و واکنشی به دنیای هنری بود که از رونق افتاده و بسیار آکادمیک به نظر می‌رسید. بااین‌حال، طراحی ژاپنی، مینیمالیسم را قرن‌ها زودتر یعنی از اوایل فرهنگ هیگاشیاما در قرن پانزدهم، نمایش داده بود. معماری ژاپنی با تبعیت از اصل زیبایی‌شناختی وابی سابی که جهان‌بینی عمیق‌تری را بر اساس پذیرش گذرا بودن و نقص نشان می‌دهد، همیشه اصالت و سادگی را به باورنکردنی‌ترین روش‌ها پرورش داده است.
مطمئناً درک ژاپنی‌ها از مینیمالیسم بالاتر از همگان است، اما این تمام چیزی نیست که طراحان ژاپنی روی میز می‌آورند. در محیط شهری متراکم توکیو و دیگر شهرهای ژاپن، فضا کم است. فضاهای کوچک، باقیمانده، زمین‌های قناس یا فضاهای میان بافتی بین دو ساختمان، بسیار مورد استفادهٔ مجدد قرار می‌گیرند. پت آرکیتکچر اصطلاحی است که توسط آتلیهٔ معروف طراحی ژاپنی بُو وُو ابداع شد و برای توصیف ساختمان‌هایی به کار رفت که به فضای باقی‌ماندهٔ شهرهای ژاپن جا داده شده‌اند. این سایت‌های عجیب، محدودیت‌های غیرمعمولی به وجود می‌آورند و فرم‌های جالب‌توجهی در ساختمان ایجاد می‌کنند. از برخی جهات، فرم نهایی، محصولی از محدودیت‌ها است. ساختمان‌ها از کیفیت مینیاتوری برخوردار بوده و در پاسخ به محدودیت‌های زمین، راه‌حل‌های ابتکاری را اتخاذ می‌کنند. این میکرومعماری‌ها به‌عنوان یک همراه کوچک زیبا برای ساختمان‌های اطراف که بافت شهر را تشکیل می‌دهند ظاهر می‌شوند، از این رو این نام روی آن‌ها گذاشته شده است.
در کنار سازه‌های مینیمال زیبا و طرح‌های جانبی عجیب و غریب، خیابان‌های ژاپن برخی از آوانگاردترین خانه‌ها را در خود جای داده‌اند. چرا مرزهای زیبایی‌شناختی چنان شجاعانه درنوردیده می‌شوند و نه‌فقط توسط اَبَر ثروتمندان، بلکه توسط طبقهٔ متوسط نیز استفاده می‌شود؟ به نظر می‌رسد که این گرایش به نوآوری و خلاقیت ناشی از کیفیت اقتصادی غیرمعمول بازار مسکن در ژاپن است. درحالی‌که دنیای غرب افزایش تدریجی ارزش خانه‌ها را پیش‌بینی می‌کند، عکس آن برای ژاپن صادق است: خانه‌ها دقیقاً مانند هر کالای مصرفی مستهلک می‌شوند و به طور میانگین پس از گذشت سی سال تخریب می‌گردند! در ژاپن تصور می‌شود که یخچال بتواند بیشتر از خانه عمر کند. از آنجا که خانه‌های غربی نه صرفاً برای تک‌تک ساکنان، بلکه برای سلیقهٔ عمومی خریداران آتی طراحی می‌شوند، سلیقهٔ شخصی نمی‌تواند تعیین کننده باشد؛ اما همان‌طور که در ژاپن اتفاق می‌افتد، سلیقهٔ نامتعارف و بیان شخصی کاملاً حکم‌فرماست.
در نهایت، شاید این همان چیزی باشد که ما را مجذوب معماری ژاپنی می‌کند: همنشینی سَبکِ زندگی سنتی و مدرن، شیوه‌ای که هر دو به طور طبیعی پذیرفته می‌شوند؛ و بدیهی است که این یک تنش، یا حل و فصل تنشی است که وضعیت جامعه ژاپن را که همواره در تلاش برای همزیستی مسالمت‌آمیز بین روح زمانه و سنت می‌باشد، منعکس می‌نماید.
ایده نگارش کتاب درآمدی بر معماری ژاپن زمانی به ذهنمان خطور کرد که شاهد حضور گفتمانی در عرصه محافل معماری در داخل کشور هستیم که با همکاری رسانه‌های غالب و تعدادی از معماران صاحب‌نام، مسیر فکری اندیشه‌های نظری معماری را به بیراهه هدایت می‌کنند و کمبود منابع تئوریک با رویکردهای مختلف بر این بحران ناشی از تزریق اندیشه‌های ایدئولوژیک دامن زده است. لذا در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود اقدام به آماده‌سازی مجموعه کتاب‌های اندیشه‌های تئوریک در معماری نمودیم که اولین شماره آن به این کتاب اختصاص دارد. معماری ژاپن که نماد بارزی از بر هم زدن مرزبندی دوگانه مبنی بر معماری به‌مثابه یک اثر مفهومی و معماری به‌مثابه تجربه فضا است، در مسیر همگرایی بین این دو رویکرد قرار گرفته است. البته علاقه‌مندی فراوان معماران ایرانی به معماری ژاپنی و با توجه به این‌که معماران ژاپنی متعددی، برنده معتبرترین جایزه معماری (پریتزکر) شده‌اند، ما را به جمع‌آوری مجموعه مقالاتی پیرامون معماری ژاپن تشویق نمود. هدف این کتاب صرفاً معرفی پروژه‌های معماری ژاپن نبوده؛ بلکه روند شکل‌گیری معماری معاصر ژاپن و فلسفه طراحی معماران ژاپنی، مقصود اصلی این مقالات بوده است. بیش از نود درصد مطالب مورد استفاده در این کتاب از منابع اصلی بوده و قابل استفاده برای همه دانشجویان، اساتید و معماران حرفه‌ای می‌باشد.