کتاب گفت و گو با معماران(۱): تاریخ شفاهی ساخت و ساز ایران به کوشش جلال حسن خانی

کتاب گفت و گو با معماران (۱) نوشته جلال حسن‌ خانی است. کتاب حاضر جلد نخست از مجموعه‌ی «تاریخ شفاهی ساخت‌و‌ساز ایران» است که به گفت‌وگو با ۱۲ معمار معاصر می‌پردازد. در این کتاب به ترتیب حروف الفبا با؛ فرهـاد احـمدی، کاتـرین اسپریدونف، کامران افشار نـادری، هـومن بـالا زاده، رضـا دانشمیـر، کورش دبـاغ و بهرام کلانـتری، کـورش رفـیعـی، فـرامرز شـریفـی، شهاب کاتوزیـان، حبیبـه مجد آبـادی و محمد رضا نیکـبخت، پیرامون ایده‌ها، فرایند طراحی و همچنین مراحل ساخت و اجرای آثارشان گفت‌وگو شده است. این مجموعه‌ پیوسته در حالِ تکامل، بخش زیادی از «تاریخ شفاهی ساخت‌و‌ساز معاصر» را در اختیار پژوهشگران قرار خواهد داد.

گفتمان معماری معاصر ایران نیازمند گفت‌وگوهایی رو در رو، صریح و بی‌پرده است. نیازمند مناظره، تضارب آرا و بحث‌های نظری. گفتمان جز با تفکر انتقادی، نقد و هم‌زمان بحث‌های شفاف و مدون عمقی پیدا نمی‌کند، هرچند ممکن است با تعدد همان دورهمی‌ها و نشست‌ها عریض و طویل به نظر برسد. گفتمان معماری در ایران نوپا و هنوز محدود به تبادل تصاویری از پروژه‌ها و مسابقه‌ها است، عاری از مباحث شفاف نظری. دیـدگاه جای خود را به تصویـر داده است. معماران ایرانی نه تنها در جهت انتشار دیدگاه‌های فکری خود کاری نمی‌کنند، بلکه هنوز خارج از فضای محدود مجازی و جلسات خصوصی تن به بحث‌های نظری شفاهی نیز نمی‌دهند. نشست‌های بی‌پرده و رو در رو باید در میان صاحب‌نظران معماری ما نیز نهادینه شود، معماران باید دست از نقد و نظرهای مبهم، در پرده‌گویی، کنایه‌گویی و در بسیاری از موارد دست از سکوت بردارند، بحث‌های بی‌حاصل مجازی را در فضای قابل استناد دانشگاهی و در جمع‌های تخصصی دنبال کنند. تا همزمان ناشران نیز بتوانند با مستندسازی، مکتوب کردن و انتشار ادبیات شفاهی معماری نقش خود را در پیشبرد گفتمان معماری معاصر ایفا کنند.

تولید گفتمان نیازمند گفت‌وگوست، گفتمان معماری معاصر هم بدون گفت‌وگو ممکن نیست، گفت‌وگو از هر نوع، گفت‌وگوی آثار معماری و معماران، گفت‌وگوی پنهان میان ساختمان‌ها، شهر و مردم، مردم و معماران، معماران و معماران و … بخشی از این گفت‌وگوها پنهان اما جاری و همیشگی‌اند، همچون گفت‌وگوی خاموش میان ساختمان‌ها؛ این ابژه‌های بی‌اراده اما فعال و گویا. بخشی نیز وابسته به زبان‌اند، همچون گفت‌وگوی میان کارفرما و معمار، که امروزه به انواع متنوعی از گفت‌وگو میان اشخاص حقیقی، هلدینگ‌ها، کارفرمایان خصولتی، پیمانکاران دفاتر طرح و ساخت، سازندگان، مهندسین مشاور، بنگاه‌های املاک و … گسترش یافته. در این میان هیچ گفت‌وگویی بی‌پرده‌تر از مصاحبه‌ رو در رو نیست.

در حقیقت نداشتن تریبون و نبودن نخ تسبیح بین افکار، رویکرد و نگرش آن‌ها باعث این فقدان شده است. میان عوامل طراحی و اجرا، شکافی عظیم وجود دارد و آرا و نظرات مربوطه به گونه‌ای نظام‌مند و مدون، مستندسازی نشده است. این کتاب با هدف ایجاد فضایی برای امتداد گفتمان تدوین گردیده است.

جلد دوم این مجموعه نیز به گفت‌وگو با معماران اختصاص داشته و به زودی منتشر خواهد شد. جلد سوم مجموعه گفت‌وگوهایی است که با سازندگان صاحب نام در حال انجام است. بیان نظرات و رویکردها میان معماران و سازندگان و همگرایی‌های میان آن‌ها می‌تواند نقشی موثر در ایجاد ارتباطات حرفه‌ای داشته باشد. جلد چهارم به گفت‌وگو با پیمانکاران مطرح در مقیاس بزرگ پرداخته و آخرین جلد، گفت‌وگو با هنرمندان معاصر ایران است. هنرمندان مؤلف سینما، موسیقی، نقاشی، مجسمه‌سازی، نویسندگان و نظریه‌پردازان به بیان مشترکات و واکاوی هنر معماری از زاویه دید خود خواهند پرداخت.