کتاب معماری ِ شناختی تالیف آن ساسمن، جاستین هولاندر ترجمه جمال اسمعیل‌زاده وفائی، سعید خاقانی

نویسندگان این کتاب با پیوند زدن اصل بقای داروینی و علوم شناختی سعی بر آن دارند تا نشان دهند که الگوهای خاصی از معماری همساز با ویژگی‌های زیستی ماست. پناه دیوارها را راهنمایی برای حس امنیت و جهت‌یابی در شهرها می‌دانند و بر این اساس از فضاهای آزاد و بی‌جهت مدرن خرده می‌گیرند. تشخیص چهره را مبنایی برای آشناسازی جهان می‌بینند و بر اساس آن نماها و فرم‌ها ساختمانی را قضاوت می‌کنند. بر اساس وزن ادراکی اشکال، تقارن، تعادل و ترتیب عناصر را مشمول قاعده‌هایی عام می‌دانند. داستان‌پردازی ما در فضاها را دریچه‌ای برای ارتباط و کنترل فضا نشان می‌دهند و بر همین اساس، فضاهای به‌هم‌ریخته و بی روایت امروزی را نقد می‌کنند. در آخر نیز با تأکید بر طبیعت، و اینکه امتداد بقای ما منوط به رعایت این اصول زیست طبیعی است، تلنگری به رویکردهای لاقید امروزی می‌زنند و اصولی برای عمل درست معماری عرضه می‌کنند. اینجا دو اصل برای محک الگوهای ساخت انسانی قرار داده می‌شود، یکی اینکه راز بقای ما منوط به تبعیت از اصولی است که الگوی زیستی ما را شکل داده و دیگر اینکه ردپای این را می‌بایست در کارکرد شناختی مغز انسان جست. بر این اساس است که چارچوبی برای درک و دریافت و از آن‌سو الگوهای درست معماری پیشنهاد می‌شود.
هرچند ممکن است محافظه‌کاری پنهان در گفتمان این معماری به مذاق همه خوش نیاید، چراکه اغلب در پس این نقدهای علمی، نوعی ارجاع به معماری‌های گذشته و نقد کلی رویکردهای معاصر نهفته است. بااین‌حال دغدغهٔ معیار عمل معماری هنوز به جای خود باقی است و فارغ از جواب‌های خاص این کتاب، روش این کتاب در جستن پشتوانه‌ای ادراکی و زیستی برای معماری قابل‌تأمل است. بیش از نتیجه، این کتاب ما را با پرسش‌هایی اصیل از ماهیت عمل درست معماری روبرو می‌کند.